کمک فناوری به حفظ تنوع زیستی

اکوسیستم‌هایی که به محصولات کشاورزی وابسته هستند، با موجودات زنده تنظیم می‌شوند. از طریق فتوسنتز، گیاهان و درختان، کربن را از طبیعت گرفته و اکسیژن منتشر می‌کنند؛ به این ترتیب به‌طور سالانه بالغ بر ۱۱ میلیارد تن دی‌اکسیدکربن از طریق فتوسنتز از اتمسفر خارج می‌شود که برابر است با ۲۷ درصد از دی‌اکسیدکربنی که در پی فعالیت‌های صنعتی انسانی و کشاورزی تولید می‌شود. قابل ذکر است که اقیانوس‌ها نیز ۱۰میلیارد تن دی‌اکسیدکربن را طی یک سال به خود جذب می‌کنند.

اکونومیست در ویژه نامه خود در زمینه تکنولوژی تاکید کرده است خطراتی که متوجه از دست رفتن تنوعات زیستی است، به میزان خطراتی است که از سوی تغییرات اقلیمی متوجه بشریت است. از سوی دیگر فناوری نقش مهمی در نظارت، مدل‌سازی و محافظت از اکوسیستم‌ها دارد.

خدماتی که اکوسیستم‌ها به بشریت ارائه می‌دهند به نوبه خود به تنوع موجودات زنده وابسته است. حیوانات سبب کمک به گرده‌افشانی برای بیش از ۷۵ درصد از محصولات غذایی جهان از جمله قهوه، کاکائو و بادام می‌شوند. شبکه پیچیده زیربنایی هر زنجیره غذایی و اکوسیستم نشان از آن دارد که دامنه محدودی از گونه‌هایی که انسان‌ها به عنوان غذا مصرف می‌کنند بدون وجود تنوع زیستی حیوانات، گیاهان و باکتری‌ها پایدار نمی‌ماند.

جنگل‌های متنوع‌تر نسبت به جنگل‌های یک دست، کربن بیشتری جذب می‌کنند. گونه‌ای از ماهی تن -که در زبان فارسی به نام «هوور مسقطی» شناخته می‌شود- نیمی از مصرف انسان از ماهی تن را تامین می‌کند. این گونه خاص از ماهی‌ها، در دوران جوانی از زئوپلانکتون‌ها تغذیه می‌کنند که موجودات شناور بسیار کوچکی هستند. بعد از آنکه این ماهی‌ها رشد کردند، به خوردن دیگر ماهی‌های مرکب و سخت‌پوستان کوچک روی می‌آورند. برای آنکه بتوان «هوور مسقطی» را در طبیعت حفظ کرد، باید از کل این زنجیره غذایی متنوع حراست کرد.

از دهه ۱۹۹۰ مطالعات انجام شده از کاهش پرشتاب گونه‌های جانوری و گیاهی در سراسر جهان خبر داد و بوم‌شناسان نسبت به انقراض قریب‌الوقوع بسیاری از گونه‌ها هشدار دادند. این ششمین رویداد انقراضی در تاریخ زمین است، اما با رویداد‌های انقراضی پیشین شباهتی ندارد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که از دست دادن تنوع زیستی محصول ترکیبی از عوامل است؛ عواملی، چون تغییرات اقلیمی، آلودگی، بهره‌برداری انسان‌ها از زمین، دریا، گیاهان و حیوانات. در این میان جابه‌جایی برخی از گونه‌ها به سرزمین‌های جدیدی که با اکوسیستم موجود آنان سازگار نیست، هم به این مساله دامن زده است. در تاریخ زیست زمین، این امر بی‌سابقه است که تمام این تغییرات زیست‌محیطی به‌دست یک گونه خاص ایجاد شود: گونه‌ای به نام انسان.

هنگامی که «پلت‌فرم علمی-سیاست‌گذاری بین دولتی در مورد تنوع زیستی و خدمات اکوسیستم» موسوم به ipbes که کارکردی شبیه به «پنل بین دولتی تغییرات اقلیمی» دارد، ارزیابی خود را از وضعیت تنوع زیستی جهان در سال ۲۰۱۹ منتشر کرد، زنگ هشدار به صدا درآمد.

بالغ بر یک میلیون گونه جانوری و گیاهی بیش از هر زمان دیگری در تاریخ بشریت در معرض انقراض قرار دارند که بسیاری از آنان در کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرند. حداقل ۹درصد از ۶۲۰۰ گونه پستاندار اهلی که انسان از آن تغذیه می‌کنند و یا از آن برای تولید غذا بهره می‌برند، تا سال ۲۰۱۶ منقرض شدند و بیش از هزار گونه در معرض انقراض هستند. بیش از یک‌سوم از سطح زمین و سه‌چهارم از منابع آب‌شیرین برای تولید محصولات زراعی یا دام استفاده می‌شوند، اما تخریب محیط‌زیست به توانایی زمین برای جبران این خسارت‌ها، آسیب وارد کرده است. در سال ۲۰۱۵ بالغ بر یک‌سوم از ذخایر ماهیان دریایی به شکلی ناپایداری مورد بهره‌برداری قرار گرفتند.

بحران از دست رفتن تنوع زیستی به اندازه تغییرات اقلیمی خطری بزرگ برای جوامع به شمار می‌آیند، با این وجود این مساله، تنها بخشی از این تصویر کلی است. بخشی از این امر به‌دلیل آن است که از دست دادن تنوع زیستی همچون تغییرات اقلیمی به‌طور منظم قابل اندازه‌گیری نیستند؛ ضمن آنکه شبکه‌هایی که گونه‌های طبیعی را در یک اکوسیستم به‌هم پیوند می‌دهند چه بسا پیچیده‌تر از فرآیند‌هایی است که در تغییرات اقلیمی رخ می‌دهد.

درک این مساله، گامی ضروری در جهت حل آن است و این درست همان نقطه‌ایست که فناوری می‌تواند کمک‌کننده باشد. اکونومیست در فصلنامه ویژه فناوری خود تاکید کرده است که تکنولوژی نقشی اساسی در رصد، حفظ و بازیابی اکوسیستم‌ها و گونه‌ها ایفا خواهد کرد. تنها با اندازه‌گیری وضعیت اکوسیستم‌ها می‌توان سلامت‌ها آنان را ارزیابی کرد، تلفات رخ داده را مشاهده و اثربخشی مداخله‌کننده‌ها را بررسی کرد.

علاوه بر نظارت بر تنوع‌زیستی، می‌توان از فناوری برای محافظت از تنوع‌زیستی نیز استفاده کرد. در پاره‌ای از موارد، تکنولوژی حتی می‌تواند گونه‌های از دست رفته را احیا کند و به طبیعت بازگرداند. نکته جالب آن است که بهره‌برداری انسان از تکنولوژی، از استفاده از یک اره برقی گرفته تا ماشین‌آلات مدرن کشاورزی، عامل اصلی در از بین رفتن این تنوع زیستی بوده است. در نتیجه چالش اصلی آن است که چگونه به تکنولوژی به مثابه یک راه‌حل برای این بحران نگاه کنیم؛ نه به‌عنوان بخشی از یک مشکل.